จากวงล้อถึงตัวถังวังหม้อจัดให้

จำนวนผู้เข้าชม

กุลธิดา สืบหล้า...เรื่อง

“ถ้าคุณอยากดูการทำรถม้า คงต้องไปประเทศอังกฤษแล้วล่ะครับ”

อาจเป็นคำแนะนำที่ดูยียวนของใครสักคนในนามสมาคมรถม้าลำปางแต่นั่นคือความจริงที่ว่า เมืองลำปางไม่ได้มีอู่ต่อรถม้าโดยเฉพาะ ที่จะเนรมิตรถม้าขึ้นมาสักคันจากอู่เดียว หมายความว่า กว่าจะเป็นรถม้า 1 คัน ต้องอาศัยสล่าอย่างน้อย 5 คน ต่างตำบล ต่างอำเภอ สล่าคนหนึ่งทำล้อ คนหนึ่งทำตัวถัง อีกคนเชี่ยวชาญงานเหล็กก็รับงานประกอบไปส่วนอีกคนทำสี อีกคนทำหลังคากับเบาะทั้งนี้ แหล่งประกอบรถม้าส่วนใหญ่อยู่ที่บ้านวังหม้อ โดยอาจใช้เวลาแรมเดือน หรือมากกว่า

หลังลูกค้าเลือกรถม้าจากอัลบัมที่มีให้เลือกหลายแบบละลานตาได้แล้ว นคร วงค์คำ หรือที่รู้จักกันในนามช่างหมีวังหม้อจะกระจายออเดอร์ไปยังบรรดาสล่าที่ทำงานกันมานานจนรู้มือกันดีอยู่ หากลูกค้าต้องการวงล้อไม้ ซึ่งเป็นงานฝีมือที่ต้องใช้ความละเอียดประณีต ไม่ใช่วงล้อเหล็กทั่ว ๆ ไป ช่างหมีจะติดต่อลุงจันทร์ ขัตตินนท์ ซึ่งอาศัยอยู่ที่บ้านลำปางหลวง อำเภอเกาะคา

ลุงจันทร์ในวัย 82 ปี สืบทอดภูมิปัญญาการทำเกวียนมาจากพ่อ ในวัยเด็กพ่อเคยทำเกวียนถึงเดือนละ 20 เล่ม ส่งไปขายยังจังหวัดเพชรบูรณ์ แต่หลังจากความนิยมใช้เกวียนลดน้อยถอยลง พ่อก็เลิกทำ บ้านที่เคยคึกคักไปด้วยสล่าทำเกวียนเงียบเหงาไปในทันใดไม่มีอีกแล้ว เกวียนที่เคยใช้โขยกเขยกไปลากไม้ไกลถึงจังหวัดลำพูน

ทว่าต่อมาลุงจันทร์ก็ได้รับการว่าจ้างให้ทำวงล้อรถม้าด้วยไม้ สำหรับลุงจันทร์ไม่ใช่เรื่องยาก เพราะเคยทำเกวียนทั้งเล่มกับพ่อมาแล้ว จึงรับทำวงล้อไม้เรื่อยมา ล้อรถม้าแม้จะเล็กกว่าล้อเกวียน แต่ก็มีรายละเอียดพอสมควรขั้นตอนที่ยาก คือ ทำวงล้ออย่างไรให้กลม นั่นละปัญหาใหญ่ เพราะมันประกอบด้วยชิ้นไม้หลายชิ้น ไม่ว่าจะเป็นส่วนของฝัก หรือซี่ล้อ ที่สำคัญ ต้องเป็นไม้เก่าเท่านั้น

วงล้อไม้ของรถม้า 1 ชุด ประกอบด้วยล้อเล็ก 2 ล้อ (ล้อคู่หน้า) เส้นผ่าศูนย์กลาง 60 เซนติเมตร และล้อใหญ่ 2 ล้อ (ล้อคู่หลัง) เส้นผ่าศูนย์กลาง 90 เซนติเมตร โดยทั้งหมดประกอบกันขึ้นจากชิ้นไม้ที่เรียกว่า “ฝัก” และ “ซี่” วงล้อเล็กจะมี 6 ฝัก 12 ซี่ ส่วนวงล้อใหญ่มี 7 ฝัก 14 ซี่

วงล้อไม้ของลุงจันทร์มีความพิเศษตรงที่ทนทาน เพราะใช้เทคนิคตอกสลักเข้าเดือยแบบช่างไม้โบราณ ไม่ใช้กาวอัด ลุงจันทร์บอกว่า รถม้าที่ใช้ล้อเหล็กกับล้อไม้สังเกตดี ๆ ล้อไม้จะนิ่มกว่า เสียงก็ดังต่างกัน ล้อไม้เสียงจะดังกรึก ๆ ๆ

สมัยหนุ่ม ๆ ลุงจันทร์เคยทำวงล้อไม้เสร็จภายใน 5 วัน แต่ปัจจุบันใช้เวลาร่วม 1 อาทิตย์ด้วยเรี่ยวแรงที่ลดลงตามวันเวลา ลุงจันทร์จึงเริ่มถ่ายทอดการทำวงล้อไม้ให้ลูกชาย ซึ่งก็น่าดีใจว่าในวันหน้า ภูมิปัญญาการทำวงล้อไม้คงไม่สูญหายแน่นอน

ขณะลุงจันทร์และลูกชายช่วยกันทำวงล้อไม้อยู่ที่อำเภอเกาะคา บ้านวังหม้อในอำเภอเมืองฯ ก็ใช่ว่าจะไร้ความเคลื่อนไหวเสียทีเดียว ช่างหมีวังหม้อต้องสั่งทำตัวถังรถม้าไปยังลุงเสริม แก้วธรรมไชย วัย 69 ปี ลุงเสริมเป็นช่างไม้ที่ใคร ๆ ก็รู้จัก แม้แต่นักศึกษาด้านการออกแบบรุ่นใหม่ ๆ ยังต้องมาขอความรู้

ลุงเสริมทำตัวถังรถม้ามาตั้งแต่อายุ 40 ปี โดยสืบทอดวิชาช่างไม้มาจากพ่อและปู่ ตลอดระยะเวลากว่า 30 ปี ลุงบอกว่า น่าจะทำตัวถังรถม้ามาไม่ต่ำกว่า 500 คันแล้วล่ะ บ้านของลุงระเกะระกะไปด้วยเศษไม้และเครื่องมือช่าง กลิ่นของไม้อบอวลอยู่ทุกที่ ลุงเสริมใช้เวลาทำตัวถังรถม้า (แบบง่ายที่สุด) ราว 5 วัน แต่หากเป็นรถม้าแบบรถตู้จะยากหน่อย ต้องใช้เวลา สำหรับขั้นตอนที่ยากที่สุดในการทำตัวถังรถม้า คือการทำส่วนที่เรียกว่า “แก้ม” เพราะต้องโค้ง ได้สัดส่วนพอดิบพอดี

“มีแบบมาให้ ทำได้หมดล่ะ บอกแค่สัดส่วนพอ” ลุงเสริมบอกพลางยิ้มกว้าง “งานไม้ต้องละเอียด รอบคอบ ผิดแล้วผิดเลย”

เมื่อช่างหมีวังหม้อได้วงล้อไม้จากลุงจันทร์ ตัวถังไม้จากลุงเสริม ก็จะนำชิ้นส่วนเหล่านั้นมาประกอบที่บ้าน ต่อไปนี้จะเข้าสู่ขั้นตอนงานเหล็ก งานเชื่อม ต่อด้วยการทำสี ระหว่างนั้นก็สั่งการไปยังช่างทำเบาะ-หลังคาด้วยรถม้าขนาดกว้าง 90 เมตรตามออเดอร์นี้ ต้องใช้เวลาประกอบ 7 วัน หากนับรวมในทุกขั้นตอน รถม้าคันหนึ่งใช้เวลาประมาณ 1 เดือนกำลังดี ไม่เร่งจนเกินไป

รถม้าใช่จะวิ่งกันเฉพาะในเมืองลำปาง ทุกวันนี้มีออเดอร์มาเรื่อย ๆ จากร้านอาหาร ร้านกาแฟ โรงแรมรีสอร์ตในเมืองท่องเที่ยวใหญ่ ๆ เช่น พัทยา ภูเก็ต และประเทศมาเลเซีย บางแห่งนำไปวิ่งรับ-ส่งนักท่องเที่ยวก็ต้องสั่งม้าของเราไปด้วย บางแห่งไม่เอาม้า เพราะนำไปตั้งประดับตกแต่งเฉย ๆ ขณะที่บางแห่งสั่งทั้งรถม้า ม้า และคนขับ ไปถึงพร้อมรับนักท่องเที่ยวได้ บ้านวังหม้อของเราก็จัดให้จนครบทีเดียว

(หนังสือพิมพ์ลานนาโพสต์  ฉบับที่ 1081 วันที่ 3 - 9 มิถุนายน 2559)