ที่มาของเรา รากเหง้าที่ควรรู้จัก

จำนวนผู้เข้าชม

ต้องยอมรับที่ศาสตราจารย์เกียรติคุณสุรพล ดำริห์กุล นักวิชาการจากคณะวิจิตรศิลป์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ โพสต์ในเฟซบุกว่า หากถามคนลำปางถึงที่มาของชื่อจังหวัดลำปาง ก็เชื่อว่าน้อยคนนักที่จะตอบได้นั้น เป็นความจริงเลยทีเดียว และในโอกาสนี้ อาจารย์ยังกรุณาเล่าถึงที่มาที่ไปของชื่อจังหวัดลำปางให้พวกเราได้ทราบกันอีกด้วย

เมืองโบราณที่แรกสร้างในลุ่มน้ำวังเมื่อพุทธศตวรรษที่ 13 มีชื่อว่าเมือง “เขลางค์นคร” ซึ่งสุพรหมฤาษีและพรานเขลางค์เป็นผู้สร้างขึ้นเมื่อปี พ.ศ. 1223 และได้มอบให้เจ้าอนันตยศ พระราชโอรสองค์เล็กของพระนางจามเทวีปกครอง

ต่อมาสมัยล้านนาในพุทธศตวรรษที่ 19 เป็นต้นมา ในระยะแรก ๆ ชื่อของเมืองที่ปรากฏในตำนานยังคงเรียกเขลางค์นครอยู่ แต่ในช่วงหลัง ๆ ชื่อเมืองที่ปรากฏในศิลาจารึกและตำนานต่าง ๆ ปรากฏว่าเปลี่ยนเป็น “เมืองนคร” ซึ่งคงจะเป็นคำเรียกให้สั้นลงจาก “เมืองเขลางค์นคร” เหลือเพียง “เมืองนคร” และเขียนในภาษาพื้นเมืองว่า “นคอร” หรือ “ลคอร” ทั้งนี้ สำเนียงของชาวพื้นเมืองจะออกเสียงเป็น “ละกอน” หรือ “หละกอน”

ในสมัยรัตนโกสินทร์ ครึ่งหลังพุทธศตวรรษที่ 24 ได้มีการขยายเมืองมายังฝั่งตะวันออกของแม่น้ำวัง ในระยะแรก หลักฐานที่ปรากฏในเอกสารก็ยังคงใช้คำว่า “เมืองนคร” (ละกอน) อยู่

ต่อมาในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 3 ปรากฏหลักฐานเมื่อทรงพระอักษรถึงเจ้าผู้ครองนคร ทรงใช้คำว่า “พระยานครลำปาง” ในราวปลายรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 4 พบว่า เอกสารตัวเขียนที่ปรากฏอยู่ในหอวชิรญาณใช้ทั้งคำว่า “เมืองนคร” “เมืองลคอร” และ “เมืองนครลำปาง” ซึ่งการเรียกชื่อเมืองว่านครลำปาง คำว่า “ลำปาง” นี้ คือชื่อเมืองโบราณที่ตั้งอยู่ ณ บ้านลำปางหลวง (ที่ตั้งของพระธาตุลำปางหลวง) อำเภอเกาะคา ซึ่งเป็นเมืองโบราณที่สร้างขึ้นในเวลาใกล้เคียงกับเมืองเขลางค์นคร มีชื่อปรากฏในตำนานว่า “ลำพาง” หรือ “อาลัมพางคนคร” หรือ “ลัมภกัปปะนคร”

ชื่อที่ปรากฏในสมัยรัตนโกสินทร์ว่า “นครลำปาง” นั้น คงเป็นการเรียกชื่อเมือง 2 เมืองรวมเข้าด้วยกัน คือ เมืองนคร (ที่ตั้งตัวจังหวัด) กับเมืองลำปาง (ลำพาง)

ครั้นถึงรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 5 เมืองแห่งนี้ก็ถูกเรียกชื่อในเอกสารของทางราชการมาตลอดว่า “เมืองนครลำปาง” จนกระทั่งในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 6 จึงได้ยกเลิกคำว่า “เมือง” ให้เป็นจังหวัด ตั้งแต่นั้นเป็นต้นมา ชื่อของเมืองแห่งนี้ จึงกลายเป็น “จังหวัดลำปาง” โดยคำว่า “นคร” หายไป เหลือแค่ “ลำปาง”

อาจารย์สุรพลให้ความเห็นว่า นี่เป็นการเปลี่ยนแปลงชื่อทางประวัติศาสตร์ของเมืองนครลำปาง เพราะชื่อจังหวัดที่ถูกต้องตามประวัติศาสตร์ควรเป็น “จังหวัดนครลำปาง” อย่างไรก็ตาม เรื่องการเปลี่ยนชื่อกลับไปใช้ชื่อตามหลักฐานทางประวัติศาสตร์ หรือไม่เปลี่ยนนี้ ทางจังหวัดหารือกันมาตั้งแต่ 2 ปีที่แล้ว ฝ่ายคัดค้านเห็นว่าการเปลี่ยนชื่อจะนำมาซึ่งความยุ่งยากสารพัด ส่วนที่เห็นด้วยก็ยืนยันว่าไม่มีการทำอย่างนั้นแน่นอน จะปล่อยไปตามเดิม เว้นแต่เอกสารที่ทำใหม่จึงจะใช้ “นครลำปาง” แทนลำปางเมื่อประกาศใช้ชื่อนี้อย่างเป็นทางการแล้วเท่านั้น

แม้ยังไม่มีความชัดเจนนักเกี่ยวกับเรื่องนี้ แต่เราคิดว่า ประเด็นควรอยู่ที่คนลำปางน่าจะได้รู้ถึงความเป็นมาของแผ่นดินถิ่นเกิด เปิดกว้างและรับฟังข้อมูลในหลากหลายมิติ เพราะตลอดเวลาที่ผ่านมา เรื่องราวทางประวัติศาสตร์ถูกตั้งคำถามและค้นพบข้อมูลใหม่ ๆ เป็นระยะและนั่นทำให้ไม่มีอีกแล้ว ความเข้าใจที่ว่า คนไทอพยพมาจากเทือกเขาอัลไตอะไรนั่น

(หนังสือพิมพ์ลานนาโพสต์ฉบับที่ 1214 วันที่ 25 - 31 มกราคม 2562)