น้ำบ่อ...ที่รอวันห่าง

จำนวนผู้เข้าชม

ด้านทิศตะวันออก เยื้อง ๆ กับวิหารวัดพระแก้วดอนเต้าสุชาดาราม หากใครเดินผ่านไปคงจะเห็นน้ำบ่อโบราณตั้งอยู่ และอดที่จะชะโงกหน้าดูไม่ได้ พร้อมกับสงสัยว่า เอ...มันลึกแค่ไหนกันหนอ เมื่อครั้งยังเด็กคนเก่าคนแก่เคยเล่าว่า ริมฝั่งแม่น้ำวังด้านล่างนั้นมีปากถ้ำพญานาค มีโพรงถ้ำที่จะทะลุมาออกยังน้ำบ่อแห่งนี้ โดยพญานาคจะใช้เส้นทางนี้ขึ้นมาฟังธรรมที่วัด

นานแล้วเหมือนกันที่เราไม่ได้เห็นน้ำบ่อ ซึ่งสร้างจากดินกี่เรียงตัวซ้อนชั้นกันอย่างประณีต ทั้ง ๆ ที่น้ำบ่อเคยเกี่ยวพันใกล้ชิดกับวิถีชีวิตคนล้านนา บ้านไหนขุดหาน้ำบ่อได้ บ้านนั้นอุดมสมบูรณ์ แต่น้ำบ่อไม่ได้มีทุกบ้าน บ้านไหนไม่มีก็เดินมาใช้ด้วยกัน น้ำบ่อจึงกลายเป็นที่พบปะสังสรรค์ของบรรดาแม่บ้าน ที่จะพากันมาซักผ้า อาบน้ำ พูดคุยกันอย่างสนุก

อย่างไรก็ตาม คนล้านนานับถือน้ำบ่อว่าศักดิ์สิทธิ์ ก่อนขุดจะให้ผู้รู้ในท้องถิ่นมาช่วยดูชัยภูมิที่เหมาะสมว่าจุดไหนขุดแล้วจะมีน้ำใส ไม่เป็นน้ำราก (น้ำสนิมสีแดง) และมีน้ำใช้ตลอดปี

เดือนที่เหมาะแก่การขุดน้ำบ่อ คือเดือนพฤษภาคม เพราะเป็นช่วงที่น้ำใต้ดินลดต่ำลงจนถึงขีดสุด วิธีตรวจหาทำเลในการขุดน้ำบ่อนั้น ผู้รู้บางคนจะตีเส้นเป็นช่อง ๆ คล้ายตาราง โดยร่างลงบนกระดาษก่อน จากนั้นจึงคำนวณหาทิศทางที่เป็นมงคล ทั้งนี้ เชื่อกันว่า ขุดน้ำบ่อทิศเหนือ-อยู่ดีมีสุข มีโชคลาภ ขุดน้ำบ่อทิศตะวันออกเฉียงเหนือ-มีโชคลาภและชื่อเสียงปรากฏ ขุดน้ำบ่อทิศตะวันออก-มีเกียรติยศชื่อเสียง

บางคนใช้วิธีไปตรวจหาสถานที่ขุดน้ำบ่อในเวลากลางคืน โดยเดินไปเดินมาในสวน ถ้าหากเดินผ่านบริเวณใดแล้วรู้สึกว่ามีกระแสความอุ่นไหลผ่าน แสดงว่าบริเวณนั้นมีน้ำมาก ท่านก็จะปักไม้ไว้เป็นเครื่องหมาย

อีกวิธีหนึ่งที่นิยมกันทั่วไป ก็คือหากะลา หรือใบตองมาวางคว่ำลงตรงบริเวณที่จะขุด ทิ้งไว้สักคืนสองคืนแล้วหงายดู หากมีไอน้ำเกาะอยู่ก็แสดงว่าบริเวณนั้นมีตาน้ำ หรือสายน้ำอยู่ใต้ดิน

คนขุดจะกะความกว้างของบ่อประมาณ 1 วา จากนั้นก็เริ่มขุดลึกลงไปเรื่อย ๆ จนกระทั่งพบน้ำและไม่สามารถวิดน้ำออกได้ทันกับการไหลเข้าจึงจะหยุดขุด โดยความลึกของบ่อจะวัดจากท่ายืนชูแขนสุดเหยียดของผู้ชายรูปร่างมาตรฐาน อย่างไรก็ตาม หากใช้ท่อซีเมนต์สำเร็จรูปก็ต้องนับจำนวนท่อที่เอาลงดินว่าไม่ให้เป็นเลขคู่

ด้วยความที่น้ำบ่อให้คุณแก่คน จึงได้รับการเคารพนับถือ ทุก ๆ ปีในวันพญาวัน คนล้านนาจะจุดประทีปบูชาตรงน้ำบ่อด้วย ดังนั้น เราจะพบข้อห้ามนั่งบนปากบ่อ โดยเฉพาะผู้หญิง หากไปนั่ง เชื่อว่าจะทำให้น้ำเน่าเสีย และห้ามถมน้ำบ่อ โดยถือว่าขึดใหญ่ เชื่อกันว่าจะทำให้ตาบอด จะได้รับความวิบัติ และอาจถึงขั้นเสียชีวิตเลยก็ได้ ดังนั้น จึงต้องมีพิธีกรรมแก้ขึดก่อนที่จะถมน้ำบ่อ

ในวันที่เรามีน้ำประปาใช้อย่างสะดวกสบาย ไม่รู้ว่าตอนนี้บ้านไหนยังใช้น้ำบ่ออยู่บ้าง เสียงกระป๋องกระแป๋งดังก๊องแก๊ง เสียงคันโยก เสียงหัวเราะของหญิงสาวขาเม้าท์ประจำหมู่บ้าน ยังมีบรรยากาศแบบนี้อยู่ไหม หรือกลายเป็นบ่อน้ำห่างไปหมดแล้ว

(หนังสือพิมพ์ลานนาโพสต์ ฉบับที่ 1211 วันที่ 28 ธันวาคม 2561 - 10 มกราคม 2562)